Ανέβα στο Βουνό να το Φωνάξεις – του James Baldwin

Στο Ναό του Βαπτισθέντος Πυρός στο Χάρλεμ υπάρχει ένας χώρος μπροστά από τον βωμό (την Αγία Τράπεζα) που ονομάζεται το “αλώνι”. Εκεί ο δεκατετράχρονος Τζον βρίσκεται πεσμένος την ημέρα των γενεθλίων του σε κατάσταση θρησκευτικού παραληρήματος βιώνοντας μια εμπειρία διάβασης, μεταστροφής. Ο Τζον “πέρασε στην άλλη πλευρά” θα φωνάξει ο Ελάισα, ένας άλλος νεαρός πιστός, μέλος της ίδιας εκκλησίας. “Ο Κύριος τον έριξε κάτω και τον άλλαξε ολότελα και έγραψε το καινούργιο του όνομα εν δόξη. Ευλογητός ο Θεός μας!” (301).

Η εικόνα του αλωνιού είναι κατά τη γνώμη μου ένα ερμηνευτικό πρίσμα για να διαβάσουμε το βιβλίο του εμβληματικού μαύρου συγγραφέα James Baldwin. Το αλώνι είναι ο τόπος του ξεκαθαρίσματος, του διαχωρισμού. Εκεί χωρίζει το σιτάρι από την ήρα. Εκεί υπάρχουν μόνο δύο επιλογές. Όλα είναι είτε μαύρο, είτε άσπρο. Έτσι βλέπει τα πράγματα η τοξική θρησκευτικότητα που μας περιγράφει ο Baldwin. Για αυτήν υπάρχουν “μονάχα φυλακές και εκκλησίες” (σελ. 33). 
Ο κόσμος έξω από την εκκλησία είναι ένας τόπος περιπλάνησης, ανασφάλειας, πειρασμών, λαγνείας, βίας και κινδύνου. Είναι ένας τόπος αμαρτίας.

Όταν ο Τζον βγαίνει στην πόλη με λίγα χρήματα στην τσέπη, δώρο της μητέρας του για τα γενέθλια του, αρχικά νιώθει δέος και έλξη. Σύντομα όμως συνειδητοποιεί ότι η πόλη δεν είναι δική του. Οι άνθρωποι της δεν “κρύβουν αγάπη για εκείνον” και αυτός είναι “ξένος εκεί” (45). Στη συνέχεια όμως θυμάται “τον πάτερα και τη μητέρα του και όλα τα χέρια που ήταν απλωμένα για να τον συγκρατήσουν, να τον σώσουν από αυτή την πόλη όπου, έλεγαν, έμελλε η ψυχή του να βρει την αιώνια καταδίκη” (45)

Είναι μία πόλη “όπου” ακόμη και “τα κτίρια αμφισβητούσαν τη δύναμη του Θεού” (46)
Στον αντίποδα υπάρχει η εκκλησία, ο Ναός του Βαπτισθέντος Πυρός. Μία εκκλησία ιδιόμορφη, όπως και πολλές από τις εκκλησίες των μαύρων στην Αμερική. Μέσα εκεί υπάρχει άφθονη αυτή η “χριστιανοειδωλολατρική συγκίνηση” για την οποία μιλά κάπου ο Σεφέρης. Στοιχεία παγανιστικής θρησκευτικότητας από τις ρίζες της Αφρικής συμπλέκονται με την χριστιανική λατρεία.
Ο Τζον λοιπόν, εκεί μπροστά στο αλώνι θα πρέπει να πάρει μία απόφαση, να διαλέξει.
Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά. Μέσα στην εκκλησία διάκονος και επιφανές μέλος είναι ο πατριός του ο Γκάμπριελ. Ένας σκληρός αυταρχικός άνδρας που μόνο απέχθεια του προκαλεί.

Μπορεί να συνυπάρξει μαζί του; Διαλέγοντας το “μέσα” σημαίνει συνύπαρξη με αυτόν τον μισητό και βίαιο άνθρωπο. Πώς λοιπόν εξελίχθηκαν τα πράγματα; Αυτό παραμένει ένα ανοιχτό ερώτημα. Το βιβλίο καταλήγει με τον Τζον να λέει “έρχομαι. Έρχομαι αμέσως” (301). Στο τέλος είμαστε μόνο στην αρχή. Ενώ όμως από την μια το “αλώνι” τονίζει τον διαχωρισμό, το “αυτοί και εμείς”, υπάρχει ένα επίπεδο στο βιβλίο που υπογραμμίζει την κοινοτοπία του κακού. Η φιγούρα του πατέρα, του Γκάμπριελ αναδεικνύει αυτήν την τραγική ειρωνία.

Αυτός που είναι τόσο επικριτικός και απόλυτος στην κρίση του για τον ρατσισμό των λευκών φέρεται με τον ίδιο τρόπο προς τους δικούς του. Και αυτός κάνει τραγικές και απάνθρωπες διακρίσεις ανάμεσα στα παιδιά του, τα στιγματίζει με επίθετα όπως ο “νόθος”, τα κακοποιεί. Την ίδια κακοποιητική συμπεριφορά δείχνει και προς τις γυναίκες και υπάρχουν αρκετές γυναίκες στη ζωή του, τρεις συνολικά. 

Η αδελφή του Γκαμπριελ, η Φλόρενς λέει σε κάποιο σημείο:
“δεν έχει γεννηθεί γυναίκα που να μην την ποδοπατήσει κάποιος ανεπρόκοπος. Φαίνεται ότι δεν υπάρχει πουθενά γυναίκα που δεν την εσύ ρε στις λάσπες ένας άντρας και δεν την παράτησε μάλιστα εκεί, σαν να μην τρέχει τίποτα” (247). Αυτό ισχύει απόλυτα στην περίπτωση του Γκάμπριελ και της βίαιης πατριαρχικής στάσης του, ο οποίο όμως είναι ντυμένη πάντα με θρησκευτικό ένδυμα.
Το “αλώνι” όμως παραπέμπει και σε μία άλλη γνωστή ιστορία της Βίβλου, την ιστορία της Ρουθ. Είναι εκεί που με την συμβουλή της Ναομί συναντά η Μωαβίτισσα Ρουθ τον Βοόζ ώστε στο τέλος να γίνει γυναίκα του. Έτσι η Ρουθ ενσωματώνεται στην ιστορία του Ισραήλ. Εδώ λοιπόν το αλώνι αντί για σημείο διαχωρισμού γίνεται τόπος αφομοίωσης. Το θέμα της θέσης των μαύρων μέσα στην κοινωνία της Αμερικής, το εάν δηλαδή τελικά αυτή λειτούργησε ως αλώνι συνάντησης και συμπερίληψης είναι μια ακόμη διάσταση που το βιβλίο μας καλεί να σκεφτούμε.

Το βιβλίο του Baldwin κινείται λοιπόν πέρα από την προσωπική ιστορία μιας οικογένειας και αναφέρεται στο ευρύτερο θέμα της κοινωνικής ενσωμάτωσης των μαύρων στην κοινωνία της Αμερικής. Είμαστε στο 1930 και στην εποχή της μαζικής μετανάστευσης των μαύρων από τον αγροτικό Νότο στις πόλεις του βιομηχανικού Βορρά. Η νέα αυτή συνθήκη στην οποία βρέθηκαν οι μαύροι στις μεγαλουπόλεις του Βορρά είναι το πλαίσιο του βιβλίου. Πώς αναδιάταξαν τη ζωή τους και την σχέση τους με την εκκλησία ζώντας πλέον μακριά από τις ρίζες τους. Στην πραγματικότητα όμως, κατά τη γνώμη μου, το βιβλίο θέτει ένα δυσκολότερο ερώτημα. Πώς εξηγούμε τον εκχριστιανισμό των μαύρων. Για να καταλάβουμε το πρόβλημα ας επιστρέψουμε με τον Τζον στο αλώνι.
 
Tην ώρα της εκστατικής παραζάλης του ακούει διάφορους ήχους ανάμεσα στους οποίους και αυτόν:
“Ήταν ένας ήχος οργής και θρήνου που πλημμύριζε τον τάφο, οργής και θρήνου από τότε που ελευθερώθηκε ο χρόνος, που τώρα όμως ήταν δέσμιος της αιωνιότητας, οργής που δεν είχε γλώσσα,  θρήνου χωρίς φωνή που μιλούσαν τώρα ωστόσο στην τρομαγμένη ψυχή του Τζον για μια μελαγχολία χωρίς όρια για την πιο πικρή υπομονή και την μακρύτερη νύχτα για το πιο βαθύ νερό της πιο γερές αλυσίδες το πιο σκληρό μαστίγιο, για την πιο εξαθλιωμένοι ταπεινότητα το πιο απόλυτο κελί, το βεβηλωμένο κρεβάτι του έρωτα και την ατιμασμένη γέννα και τον πιο αιματοβαμμένο φρικαλέο αιφνίδιο θάνατο” (272)

Μέσα στην περιγραφή αυτή ο Baldwin περιγράφει τα βάσανα και την κακοποίηση των μαύρων της Αμερικής. Την βίαιη αρπαγή, το ταξίδι μέσα στη θάλασσα, τις αλυσίδες, το μαστίγιο, την φυλακή, τον βιασμό, την ατίμωση, τον βασανιστικό θάνατο….
Κι όλα αυτά ο Τζον τα θυμάται μέσα σε μία εκκλησία. 

Τι δουλειά έχει λοιπόν αυτός ένας μαύρος μέσα στον ναό του Θεού των λευκών; Πώς συνδέονται “δώδεκα άνδρες που ψάρευαν στις όχθες της Γαλιλαίας” με τον λαό του και τα βάσανα του; (108). Μέσα στην παραληρηματική πάλη του διαβάζουμε για την ειρωνική φωνή που τον καλεί “να σηκωθεί από το βρωμερό πάτωμα, αν δεν ήθελε να γίνει ίδιος με όλους τους άλλους νέγρους” (262). Αν δηλαδή θέλει να μην συνθηκολογήσει και αυτός όπως οι άλλοι. Μήπως δηλαδή η αληθινή του ταυτότητα βρίσκεται έξω από τον Ναό του Θεού των λευκών;  Μήπως ο εκχριστιανισμός των νέγρων ήταν το απόλυτο κόλπο των λευκών; Μήπως ήταν η τελική υποδούλωση τους;

Το βιβλίο φυσικά δεν μας δίνει μια αναλυτική απάντηση. Πιστεύω όμως ότι υπαινίσσεται μία. Ξεκινώντας από τον τίτλο του και μέσα σε όλες τις σελίδες του υπάρχουν διάσπαρτες αναφορές στα τραγούδια και στους ύμνους των μαύρων, τα γνωστά τραγούδια γκόσπελ. Το “Ανέβα στο βουνό να το φωνάξεις” είναι ένα από τα πιο γνωστά χριστουγεννιάτικα γκόσπελ τραγούδια (στα αγγλικά Go Tell it to the Mountains). Oι μαύροι δέχτηκαν τον Θεό της χριστιανικής πίστης αλλά μίλησαν σε Αυτόν και για Αυτόν με τον δικό τους, ολόδικό τους τρόπο. 

Γυρνώντας όμως ξανά στο αλώνι των διπόλων, του μέσα και έξω, των σωσμένων και χαμένων κλείνουμε ρίχνοντας τη ματιά μας στην πιο ελκυστική φιγούρα του βιβλίου, την Φλόρενς. 
Αυτή, η αδελφή του Γκαμπριελ αν και αποστασιοποιημένη από την εκκλησία είναι η φωνή της λογικής και μιας θαρραλέας ευσπλαχνίας που βάζει ένα ανάχωμα στην βία και τολμά να πει αλήθειες. Και η Φλόρενς κάποια στιγμή βιώνει μία παρόμοια πάλη με αυτήν του Τζον αλλά δεν είναι ξεκάθαρο αν “περνά από την άλλη πλευρά”. Αψηφά τους απόλυτους διαχωρισμούς και το μόνο που καταφέρνει να πει είναι “Κύριε βοήθησε την απιστία μου” (90)!