Της Μπάρμπαρα Κινγκσόλβερ
Ο Πατέρας έφερνε «τον Λόγο του Θεού – ο οποίος ευτυχώς δεν ζυγίζει τίποτε απολύτως» (30). Ή μήπως το αντίθετο: ζυγίζει τόσο πολύ που κάτω από το βάρος του συνθλίβεται η οικογένεια του αλλά και οι ιθαγενείς που προσπαθεί να προσηλυτίσει;
Το βιβλίο αυτό το διάβασα για να διαβάσω ένα άλλο. Το πιο πρόσφατο βιβλίο της Kingsolver είναι το Ντίμον Κόπερχεντ (Demon Copperhead) και θα ασχοληθούμε σύντομα με αυτό. Θέλησα όμως να μπω λίγο στον κόσμο της και έτσι αποφάσισα να ξεκινήσω πρώτα με το παλαιότερο βιβλίο της, με τη Δηλητηριώδη Βίβλο. Φυσικά, μου προκάλεσε έκπληξη και ο τίτλος και το θέμα του βιβλίου.
Η οικογένεια ενός βαπτιστή ιεραποστόλου φτάνει στο Κογκό το 1959, λίγο πριν τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας του.
Ο Νέιθαν Πράις με την γυναίκα του και τις τέσσερις κόρες τους έρχονται στη ζούγκλα από τη Βηθλεέμ της Γεωργίας των Η.Π.Α., φέρνοντας μαζί τους από «μείγμα για κέικ της Μπέου Κρόκερ» (23) μέχρι ό,τι άλλο μπορούν να χωρέσουν στις βαλίτσες τους και πάνω τους, μιας και με απογοήτευση ανακάλυψαν ότι υπήρχε περιορισμός βάρους για τις αποσκευές τους.
Ο Πατέρας, βέβαια, έφερνε «τον Λόγο του Θεού – ο οποίος ευτυχώς δεν ζυγίζει τίποτε απολύτως» (30). Ή μήπως το αντίθετο: ζυγίζει τόσο πολύ που κάτω από το βάρος του συνθλίβεται η οικογένεια του αλλά και οι ιθαγενείς που προσπαθεί να προσηλυτίσει.
Η ιστορία ξεδιπλώνεται μέσα από μία αλληλουχία αφηγήσεων σε πρώτο πρόσωπο από την μητέρα και τις κόρες. Απουσιάζει η αφήγηση του Πατέρα. Μέσα από τις αφηγήσεις αυτές βλέπουμε τα πρόσωπα να ωριμάζουν, να ενηλικιώνονται, να χειραφετούνται, να αποκτούν τη δική τους στάση για τη ζωή.
Στο background της ιστορίας αυτής, όμως, η Kingsolver μάς παρουσιάζει την ταραχώδη πολιτική ιστορία του Κογκό στην μετάβαση του από την βελγική κυριαρχία στην ανεξαρτησία.
Έτσι καταφέρνει να θίξει πολλά και διαφορετικά ζητήματα: από την τοξικότητα μιας αυστηρής πατριαρχικής οικογένειας, την τοξικότητα μιας μονοδιάστατης και στείρας θρησκευτικότητας, μέχρι και θέματα που ενδιαφέρουν τη «μετά-αποικιοκρατική» (post-colonial) κριτική.
Ταυτόχρονα αναδεικνύει τα κενά ενός υπεροπτικού, μηχανιστικού και δίχως ευαισθησία τρόπου να μεταδώσει κανείς το μήνυμα της πίστης, να κάνει δηλαδή ιεραποστολή. Το θέμα αυτό ελπίζω να μου επιτρέπεται να κεντρίζει ιδιαίτερα το δικό μου ενδιαφέρον χωρίς φυσικά να υποτιμώ όλα τα άλλα.
Η Kingsolver χρησιμοποιεί διάφορες περιγραφές που όλες λειτουργούν πέρα από την αφηγηματική επιφάνεια και σε ένα συμβολικό επίπεδο. Θα σταθούμε σε τρεις. Η πρώτη αφορά τον παπαγάλο που κληρονομεί η οικογένεια από τον προηγούμενο ιεραπόστολο που ζούσε εκεί πριν από αυτούς, τον Μαθουσάλα. Αρκετές κωμικές σκηνές διαμείβονται με τα λόγια που παπαγαλίζει ο παπαγάλος. Λόγια που κάνουν τον άκαμπτο Πατέρα να τον υποπτεύεται για «παπιστή» με «λανθάνουσα θηλυπρέπεια» (79). Ο παπαγάλος όμως λέει απλά ό,τι του έμαθαν. «…Αυτό το φτωχό αφρικανικό πουλί δεν είναι σε θέση να απαλλαγεί απ’ αυτά που του μάθατε. Είναι ένα αθώο πλάσμα που δεν μπορεί παρά να επαναλαμβάνει αυτά που ακούει» (85). Έτσι, μάλλον βλέπει και τους χωρικούς στους οποίους έχει αποσταλεί ο ιεραπόστολος μας. Σαν ένα πουλί που ό,τι του μάθεις θα πει. Όμως τα πράγματα δεν είναι και τόσο απλά.
Η δεύτερη σκηνή είναι η προσπάθεια του Νέιθαν να φυτέψει τους σπόρους που έφερε από την Αμερική. Η πίστη του είναι ότι αυτοί θα φέρουν τόσο μεγάλη σοδειά, ώστε θα πείσει τους χωρικούς για τις καλές προθέσεις του και θα τους κάνει να δουν θετικά το μήνυμα που έρχεται να τους φέρει. Κι εδώ ο συμβολισμός είναι καθαρός. Ο σκοπός του είναι «να υποτάξει την αχαλιναγώγητα άγρια χλωρίδα προς χάριν ενός κήπου» (49). Αυτό σκοπεύει να κάνει στην πνευματική σφαίρα και με τους ιθαγενείς. Μάλιστα συνδέει την επιχείρηση αυτή με τη γνωστή παραβολή του σπορέα από τα ευαγγέλια (53). Σαν τον σπορέα θα σπείρει τον σπόρο που έφερε για να φέρει καρπό στην αφρικανική γη. Και θα το κάνει με τον δικό του τρόπο. Έτσι σκαλίζει τη γη και σπέρνει τους σπόρους παρά το γεγονός ότι η γυναίκα που έχουν για τις δουλειές του σπιτιού επιμένει να τους λέει ότι το κάνουν λάθος. Ο αιδεσιμότατος όμως δεν ακούει καμία από τις προειδοποιήσεις με αποτέλεσμα στην πρώτη νεροποντή να καταστραφεί ο λαχανόκηπος και να μην μείνει απολύτως τίποτα. Το περιστατικό αυτό λειτουργεί παραβολικά. Μπορείς άραγε να φέρεις ένα ξένο σπόρο και να τον φυτέψεις έτσι σε ένα νέο έδαφος; Μάλιστα, μας θυμίζει μία άλλη γνωστή σκηνή από τη Σιωπή του Σιουσάκο Εντό, που ο ανακριτής λέει στον ιερέα ότι συχνά ένα δέντρο που ευδοκιμεί σε κάποιο μέρος εάν μεταφερθεί σε κάποιο άλλο έδαφος θα μαραθεί (148).
Η τρίτη σκηνή συνδέεται κι αυτή με κάποιο περιστατικό από τη ζωή του Ιησού Χριστού και συγκεκριμένα με το θαύμα του πολλαπλασιασμού των ψαριών. Ο ιεραπόστολος ρίχνει δυναμίτη μέσα στο ποτάμι, ώστε να σκοτωθούν πολλά ψάρια με την έκρηξη. Ελπίζει ότι μοιράζοντας τόσα ψάρια, θα πείσει τους χωρικούς για τη νέα πίστη. Άλλωστε «ταΐζεις το στομάχι και η ψυχή θα ακολουθήσει» (89).
Σε όλες τις περιπτώσεις βλέπουμε μία στάση που χρησιμοποιεί τη δύναμη και την τεχνική, για να ξεγελάσει τους ανθρώπους. Βλέπουμε μία έντονη ωφελιμιστική προσέγγιση που εστιάζει στην προσπάθεια να τους πείσει για το τι έχουν να κερδίσουν.
Η προσέγγιση του Νέιθαν παρά την αδαμάντινη αφοσίωσή του στο καθήκον χαρακτηρίζεται από αφέλεια και υπεροψία και μία άκαμπτη και μηχανιστική αντίληψη για το πώς βλέπει και αντιμετωπίζει τους ανθρώπους στους οποίους θέλει να φέρει τα καλά νέα του ευαγγελίου. Δείχνει απόλυτη έλλειψη αντίληψης και προσαρμογής στο πλαίσιο τους. Η πιο χαρακτηριστική και κωμική περίπτωση είναι η εμμονή του να θέλει να βαπτίσει στο ποτάμι τα παιδιά τους. Πριν λίγο καιρό όμως ένα κορίτσι από το χωριό σκοτώθηκε και φαγώθηκε από έναν κροκόδειλο στο ποτάμι (102). Έτσι, όταν ο Πατέρας επέμενε να βαπτίσει τα παιδιά του χωριού, ο αρχηγός «προειδοποιούσε δυνατά τους ανθρώπους να μείνουν μακριά από την εκκλησία, διότι ο Νέιθαν ήθελε να ταΐσει τα παιδιά τους στους κροκόδειλους» (120).
Ένα άλλο παράδειγμα δυσκολίας αντίληψης του πλαισίου ήταν η καταδίκη της πολυγαμίας του αρχηγού του χωριού. «Φανταστείτε», όμως έλεγε ο αρχηγός, «τι ντροπή για έναν αρχηγό να είναι σε θέση να συντηρεί μόνο μια γυναίκα! (121).
Μία ακόμη ενδιαφέρουσα στιγμή είναι όταν ο αρχηγός αποφασίζει να κάνουν εκλογές για να αποφασίσουν εάν θα πιστέψουν στον Χριστό ή όχι. Ο Νέιθαν έχει τρελαθεί και εξηγεί ότι «ο Ιησούς εξαιρείται από δημόσιες εκλογές» (383). Ο αρχηγός όμως του απαντά: «Οι λευκοί άντρες μάς έχουν φέρει πολλά προγράμματα για να βελτιώσουμε τον τρόπο σκέψης. Το πρόγραμμα του Ιησού και το πρόγραμμα των εκλογών. Λέτε πως αυτά τα πράγματα είναι καλά. Δεν μπορείς εσύ τώρα να λες πως δεν είναι καλά.» (385). Για να μην σας αφήσω με την απορία, ο Ιησούς έχασε, έντεκα προς πενήντα έξι (386).
Η κριτική που ασκεί η συγγραφέας είναι δίκαιη και δυστυχώς έγκυρη. Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι ισορροπημένη. Με άλλα λόγια, δυστυχώς ισχύει πως πολλοί ιεραπόστολοι δεν υπηρέτησαν με τον τρόπο του Χριστού τους ανθρώπους τους οποίους υποτίθεται ήθελαν να τους οδηγήσουν στην πίστη στο ευαγγέλιο. Ταυτόχρονα, όμως, υπήρχαν και υπάρχουν πάρα μα πάρα πολλοί άλλοι ιεραπόστολοι οι οποίοι πραγματικά με αγάπη, ταπεινοφροσύνη και ανιδιοτέλεια υπηρέτησαν και υπηρετούν τους συνανθρώπους τους.
Πράγματι, η Βίβλος μπορεί να γίνει δηλητηριώδης και τοξική στα χέρια ανθρώπων αδίστακτων ή φανατικών. Ταυτόχρονα, όμως, ας μην ξεχνάμε ότι ήταν και είναι η ίδια Βίβλος το βιβλίο το οποίο δημιούργησε τις ηθικές αξίες με τις οποίες σήμερα κρίνουμε και καταδικάζουμε την αποικιοκρατία όπως και όλες τις παραπάνω τοξικές συμπεριφορές.
