Με αφορμή τη συμπλήρωση 100 ετών από τη γέννηση του εμβληματικού μαύρου συγγραφέα James Baldwin η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος στο πλαίσιο του κύκλου εκδηλώσεων «Λόγος 14» διοργάνωσε μία εκδήλωση στην οποία είχε μία ομιλία και ο Γιώτης Κανταρτζής, ποιμένας της Α’ Ελληνικής Ευαγγελικής Εκκλησίας και συντονιστής του Τρίτου Χώρου. Η ομιλία του εστίασε στο βιβλίο του Baldwin “Ανέβα στο βουνό να το φωνάξεις”.
Παραθέτουμε ένα απόσπασμα. Το πλήρες κείμενο της εισήγησης θα εκδοθεί σε τόμο από την Εθνική Βιβλιοθήκη.
Το βιβλίο Ανέβα στο Βουνό να το Φωνάξεις είναι το πρώτο βιβλίο που γράφει ο Baldwin όντας πια στη Γαλλία και είναι κατά τη γνώμη μου το καθοριστικό και πιο δυνατό και συγκινησιακά φορτισμένο έργο του. Ταυτόχρονα είναι ένα βιβλίο σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφικό.
Στις σελίδες του το ερώτημα της πίστης επικεντρώνεται στην εμπειρία της μεταστροφής. Μία εμπειρία που είχε και ο ίδιος στα δεκατέσσερά του, στην ίδια ηλικία δηλαδή με τον Τζον του αφηγήματος. Αυτή έγινε μέσω της διακονίας της “μητέρας” Ρόζας Χόρν (“Mother” Rosa A. Horn) η οποία ποίμαινε στο Χάρλεμ την εκκλησία Mount Calvary Assembly Hall of the Pentecostal Faith, μια εκκλησία που ανήκε στην μαύρη Πεντηκοστιανική αγιαστική παράδοση. Μέρος αυτής της παράδοσης είναι η ιδέα της μεταστροφής ως μια δημόσιας και δραματικής εμπειρίας και της εκστατικής κατάληψης από το Άγιο Πνεύμα η οποία εκφράζεται και συνοδεύεται από διάφορες εξωτερικές εκδηλώσεις συναισθηματικής έκρηξης που κάποιες φορές φτάνουν σε βαθμό παραλληρήματος. Μελετητές του μαύρου Πεντηκοστιανισμού δίνουν στο φαινόμενο αυτό το όνομα “shout tradition” (παράδοση της κραυγής) και σε έναν βαθμό το αποδίδουν σε μία μορφή εκχριστιανισμού παγανιστικών παραδόσεων που έφεραν μαζί τους οι μαύροι σκλάβοι από την Αφρική. Πρέπει να πω ότι τα φαινόμενα αυτά δεν έμειναν μόνο μέσα στις εκκλησίες των μαύρων αλλά μέσω των αναζωπυρωτικών κινημάτων που σάρωσαν τις ΗΠΑ τον 18o αιώνα και τις αρχές του 19ου – γνωστά ως πρώτη και δεύτερη μεγάλη αφύπνιση (First and Second Great Awakenings) – μπήκαν σε έναν βαθμό και μέσα σε αυτό που θα ονομάζαμε ευαγγελικό κίνημα το οποίο αποτελεί μία συνιστώσα του ευρύτερου προτεσταντικού φάσματος. Το ίδιο έγινε και αργότερα και με την λεγόμενη Azusa Street Revival στις αρχές του 20ου αιώνα που έγινε η γενέτηρα του Πεντηκοστιανικού κινήματος. Φτάνοντας στο παρόν, η ιδέα της μεταστροφής παραμένει μέχρι και σήμερα ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ευαγγελικού κινήματος. Ο γνωστός βρετανός ιστορικός David W. Bebbington συνόψισε τα κεντρικά χαρακτηριστικά του με την γνωστή τετράδα: Βίβλος / Σταυρός / Μεταστροφή / Ακτιβισμός.
Η εισήγηση μας, λοιπόν, θα εστιάσει σε αυτό το φαινόμενο και στις διάφορες μορφές που παίρνει μέσα από το Ανέβα στο Βουνό. Θα δούμε τον τρόπο με τον οποίο ο Βaldwin το αναδεικνύει ως αλλά και το πώς ταυτόχρονα το υπονομεύει.
Ας ξεκινήσουμε με το επίθετο της οικογένειας του Τζον: “Γκράιμς” μια λέξη που παραπέμπει στην βρωμιά. Την ημέρα των γενεθλίων του ο Τζον ξυπνάει και βλέπει γύρω του το σπίτι τους πνιγμένο στη βρωμιά.
“Η βρωμιά βρισκόταν μέσα στους τοίχους και στις σανίδες του πατώματος και θριάμβευε κάτω από τον νεροχύτη όπου γεννοβολούσαν οι κατσαρίδες….η βρωμιά βρισκόταν σε κάθε γωνιά, εσοχή, σχισμή της τερατώδους στόφας και ζούσε πίσω της σε μια παραληρηματική ένωση με τον φθαρμένο τοίχο… η βρωμιά σερνόταν μέσα στην γκρίζα σφουγγαρίστρα που κρεμόταν έξω από τα παράθυρα για να στεγνώσει” (σελ. 28-29)
Η βρωμιά αυτή που τον περιβάλλει από παντού είναι μία αντανάκλαση της βρωμιάς που νιώθει ότι υπάρχει μέσα του. Αναρωτιέται λοιπόν, “μήπως δεν ήταν εκείνος ο ρυπαρός, με την ψωροπερηφάνεια του και την αμαρτωλή του φαντασία”; (έμφαση δική μου, σελ. 29). Κάτι δραματικό, λοιπόν, πρέπει να γίνει για να καθαριστεί. Μια ριζική αλλαγή! Το τρίτο μέρος του βιβλίου φέρει τον τίτλο, “το Αλώνι” και σε αυτό έχουμε την συγκλονιστική αφήγηση της εμπειρίας της μεταστροφής του Τζον. Ως εισαγωγή ο συγγραφέας έβαλε ένα παράθεμα από το έκτο κεφάλαιο του Ησαΐα στο οποίο ο προφήτης μέσα στον ναό ζει την δική του μεταστροφή και φωνάζει
“Τότε είπα: «Αλίμονό μου, χάθηκα! Γιατί είμαι άνθρωπος με χείλη ακάθαρτα και κατοικώ ανάμεσα σ’ ένα λαό με χείλη ακάθαρτα, και τώρα είδα με τα μάτια μου το βασιλιά, τον Κύριο του σύμπαντος!»” (Ησαΐας 6.5).
Η μεταστροφή λοιπόν ως καθαρισμός και πλύση θα τον βάλει μέσα στην κοινότητα “την εξαγνισμένη – washed) με το αίμα του Χριστού” (σελ. 265). Από βρώμικος θα γίνει καθαρός, πλυμένος και εξαγνισμένος.
Πριν συνεχίσουμε να μιλούμε για την έννοια της μεταστροφής αξίζει να αναφέρουμε ότι η ιδέα της πλύσης και του καθαρισμού έχει ιδιαίτερη σημασία για τον Βaldwin. Στο βιβλίο του Notes of a Native Son μιλά για τους νέγρους που ψέλνουν τον ύμνο με τα λόγια “πλύνε με” και θα γίνω “λευκότερος από το χιόνι”. Είναι,σχολιάζει, σαν να ομολογούν ότι το μαύρο είναι το χρώμα του κακού αλλά οι “στολές” και το χρώμα των αγίων είναι λευκά! Μήπως, λοιπόν, η μεταστροφή/πλύση του Τζον είναι μία προδοσία της καταγωγής του, της ταυτότητας του; Πώς συνδέονται “δώδεκα άνδρες που ψάρευαν στις όχθες της Γαλιλαίας” (σελ. 108) με αυτόν; Μέσα στην παραληρηματική του πάλη διαβάζουμε για μια ειρωνική φωνή που τον καλεί “να σηκωθεί από το βρωμερό πάτωμα, αν δεν ήθελε να γίνει ίδιος με όλους τους άλλους νέγρους” (σελ. 262). Εννοεί με τους νέγρους που προσκύνησαν τον Θεό των λευκών. Μήπως δηλαδή η αληθινή του ταυτότητα βρίσκεται έξω από τον ναό του Θεού των λευκών; Μήπως η μεταστροφή του θα σημαίνει παράδοση, την απώλεια της αληθινής του ταυτότητας; Είναι άραγε ο Θεός, Θεός των λευκών;
Η αναγκαιότητα της μεταστροφής υποδηλώνεται και για έναν άλλο λόγο. Ο κόσμος στον οποίο ζει ο Τζον χωρίζεται με τρόπο απόλυτο και κατηγορηματικό σε δύο στρατόπεδα. Υπάρχουν οι μαύροι και οι άσπροι, οι καλοί και οι λαοί, τα θύματα και οι θύτες. Στον κόσμο του υπάρχουν μόνο δύο δρόμοι, μόνο δύο επιλογές. Και αυτός πρέπει να διαλέξει! Η εμπειρία της μεταστροφής είναι λοιπόν το κάλεσμα να ταχθεί, να διαλέξει στρατόπεδο, να επιλέξει πλευρά. Είναι, για αυτό τον λόγο, μία εμπειρία έντονη, τρανταχτή και αντικειμενική. Ας δούμε μερικά μόνο χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτών των διπόλων. Το πρώτο που συναντούμε στο βιβλίο είναι η αντιπαραβολή των ρούχων της Κυριακής με τα ρούχα του Σαββατόβραδου. Η πρώτη σκηνή του βιβλίου είναι η προετοιμασία για την λατρεία (λειτουργία) της Κυριακής και εστιάζει στα ρούχα. Διαβάζουμε, “η μητέρα του, που φορούσε τα καλά της εκείνη τη μέρα και έμοιαζε σχεδόν νέα, με τα μαλλιά ισιωμένα και στο κεφάλι της το σφιχτό λευκό σκουφάκι που αποτελούσε τη στολή των Αγίων γυναικών” (σελ. 13). Και παρακάτω διαβάζουμε για τις αδελφές στην εκκλησία που “ήταν σχεδόν πάντα ντυμένες στα λευκά από την κορφή ως τα νύχια” (σελ. 17). Καθώς πηγαίνουν όμως στην εκκλησία προσπερνούν ανθρώπους, αμαρτωλούς, ξενυχτισμένους “που φορούσαν ακόμα τα σαββατιάτικα ρούχα τους, τσαλακωμένα και βρώμικα (να πάλι η βρωμιά) πια με θολά μάτια και ζαβλακωμένα πρόσωπα και γυναίκες με τραχιές φωνές και στενά φανταχτερά φορέματα…” (σελ. 14). Οι δύο γιοι, ένα άλλο δίπολο, βλέπουν το θέαμα αυτό και ενώ ο Ρόι, ο μεγάλος, “διασκέδαζε”, ο Τζον “ντρεπόταν” (σελ. 14). Στους δύο γιους βλέπουμε τις δύο επιλογές, τις δύο στάσεις. Η πρώτη πρώτη πρόταση με την οποία ξεκινά το βιβλίο είναι η εξής: “όλοι έλεγαν ότι ο Τζον θα γινόταν ιεροκήρυκας όταν μεγάλωνε, όπως ο πατέρας του” (σελ. 13). Για τον Ρόι όμως διαβάζουμε “Ο Ρόι θα γινόταν σαν κι αυτούς (τους ανθρώπους του Σαββάτου) όταν μεγάλωνε, αν ο Κύριος δεν του έδινε φώτιση” (σελ. 14).
Ένα άλλο χαρακτηριστικό δίπολο είναι οι δύο δρόμοι. Την ημέρα των γενεθλίων του ο Τζον με το λίγο χαρτζιλίκι που του δίνει ως δώρο η μητέρα του πηγαίνει στην πόλη. Βγαίνει λοιπόν από το οικείο περιβάλλον της γειτονιάς του και κατεβαίνει στην πόλη. Εκεί αντιλαμβάνεται για πρώτη φορά το δίλημμα και την ανάγκη να επιλέξει. Από την μια, λοιπόν, υπάρχει το “Μπρόντγουεϊ: ο δρόμος που οδηγούσε στον θάνατο ήταν φαρδύς και πολλοί βάδιζαν πάνω του”. Από την άλλη όμως ο “δρόμος που οδηγούσε στην αιώνια ζωή”, ένας δρόμος “στενός και τον έβρισκαν λίγοι”. Και εδώ φουντώνει το δίλημμα. Ποιον δρόμο θα διαλέξει;Στον κόσμο της εκκλησιαστικής κοινότητας του “Βαπτισθέντος Πυρός” υπάρχουν μόνο φυλακές και εκκλησίες (σελ. 33). Είναι, λοιπόν, αναπόφευκτο να έρθει εκείνη η στιγμή που θα πρέπει να διαλέξει. Και η στιγμή της μεταστροφής είναι ακριβώς αυτό το πέρασμα από αυτό το κρίσιμο σταυροδρόμι. Δεν υπάρχει μέση οδός. Πρέπει να ταχθείς είτε με την μία είτε με την άλλη πλευρά. Και αυτή η πάλη γίνεται μπροστά σε όλη την κοινότητα η οποία ενεργητικά συμμετέχει στη διαδικασία.
