Η ταινία ο Σπόρος της Ιερής Συκιάς είναι μία ταινία του Ιρανού σκηνοθέτη Μοχάμαντ Ρασούλοφ.
Και μόνο οι συνθήκες της παραγωγής της την κάνουν ενδιαφέρουσα. Γυρίστηκε μυστικά και φυγαδεύτηκε στο εξωτερικό. Ο σκηνοθέτης της καταδικάστηκε σε οκτώ χρόνια κάθειρξης, μαστιγώσεις, πρόστιμο και κατάσχεση της περιουσίας του. Ο ίδιος διέφυγε μυστικά στην Γερμανία όπου πήρε άσυλο. Μαζί του διέφυγαν παράνομα και κάποιοι από τους πρωταγωνιστές της ταινίας.
Το θέμα της αφορά στην ζωή μιας οικογένειας στην Τεχεράνη. Και η οικογένεια αλλά και η περίσταση της ιστορίας δεν είναι τυχαία. Μιλάμε για την οικογένεια του Ιμάν ενός φιλόδοξου δικηγόρου που μόλις προήχθη σε σε κρατικό ανακριτή με προοπτική να ανελιχθεί σε τακτικό δικαστή στο επαναστατικό δικαστήριο της χώρας. Αυτό σημαίνει σημαντική αύξηση στις απολαβές του και το ενδεχόμενο μετακόμισης σε ένα μεγάλο και άνετο σπίτι. Θα είναι δηλαδή ευεργετική για την οικογένεια του. Ταυτόχρονα όμως σημαίνει διλήμματα και συμβιβασμούς στα οποία θα αναφερθούμε σε λίγο.
Όμως και η περίσταση δεν είναι τυχαία. Το έργο, διαδραματίζεται στην Τεχεράνη το φθινόπωρο του 2022, όταν ξέσπασαν διαδηλώσεις μετά τον θάνατο της 22χρονης Τζίνα Μαχσά Αμίνι ενώ βρισκόταν υπό κράτηση από τη θρησκευτική αστυνομία της χώρας μετά τη σύλληψη της επειδή δεν φορούσε σωστά το χιτζάμπ. Σύμφωνα με την αναφορά της αστυνομίας η Αμίνι φέρεται να έπαθε καρδιακή προσβολή στο αστυνομικό τμήμα, ή εγκεφαλικό σύμφωνα με την ταινία. Χιλιάδες πλημμύρισαν τους δρόμους φωνάζοντας «Zan, Zendegi, Azadi», δηλαδή «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία». Μάλιστα στην ταινία παρεμβάλλονται πραγματικές σκηνές από τις διαδηλώσεις γυρισμένες από κινητά. Εδώ να αναφέρουμε παρενθετικά την τεράστια σημασία των κινητών τηλεφώνων και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και για την εξέλιξη της πλοκής αλλά και ουσιαστικά για το φούντωμα του κινήματος διαμαρτυρίας.
Ας επιστρέψουμε όμως πίσω στον Ιμάν.
Αρχικά μοιάζει να έχει ενδοιασμούς. Τον δυσκολεύει το γεγονός ότι ουσιαστικά του ζητούν να υπογράψει τη θανατική καταδίκη ανθρώπων χωρίς να έχει την ευκαιρία να διαβάσει το κατηγορητήριο. Κάποιοι από αυτούς είναι στην ηλικία των παιδιών του. Μάλιστα με το ξέσπασμα της εξέγερσης αυτό επιτείνεται. Αν και αρχικά μοιάζει να έχει ενδοιασμούς, από ότι φαίνεται στη συνέχεια εσωτερικεύει πλήρως το αφήγημα της κυβέρνησης του και συνεργάζεται με αυτήν.
Σε μία κομβική σκηνή του έργου συζητά γύρω από το τραπέζι με την μεγάλη κόρη του και της λέει:
“Υπερασπίζεσαι αυτά τα παλιοθήλυκα που θέλουν να κυκλοφορούν γυμνές… μπορείς να αγνοείς τον πατέρα σου αλλά υπηρετώ το σύστημα εδώ και 20 χρόνια. Μήπως ξέρω καλύτερα από σένα;” Εκείνη απαντά: “Όχι, είσαι μέρος του συστήματος”
Ο Ιμάν είχε την επιλογή. Πήρε την θέση κάποιου που απλά δεν δέχτηκε να κάνει αυτό που ο Ιμάν κάνει. Ταυτόχρονα η ταινία μας δείχνει τα δύο πρόσωπα του. Από την μία στη δουλειά δήμιος και από την άλλη στο σπίτι πατέρας και οικογενειάρχης. Μου θύμισε την άλλη εκπληκτική ταινία, την “Ζώνη Ενδιαφέροντος”! Ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια με σημειολογικό ενδιαφέρον το γεγονός ότι κάθε φορά που μπαίνει στο σπίτι πλένεται.
Κομβικής σημασίας για την πλοκή είναι το όπλο. Του το δίνει η υπηρεσία, όπως εξηγεί στην γυναίκα του, για να προστατεύσει την οικογένεια του. Η ειρωνία είναι ότι αυτό που τελικά θα τον κάνει να στραφεί ενάντια στην οικογένεια του. Στο τέλος το σύστημα τον έχει καταπιεί, ο δήμιος θα απορροφήσει τον πατέρα.
Άλλη τραγική φιγούρα στο έργο είναι η μητέρα η οποία σε όλο το έργο καλύπτει και υποστηρίζει τον άνδρα της. Υπάρχει μία σκηνή που κυριολεκτικά σου κόβει την ανάσα και σφίγγει το στομάχι σου. Είναι η σκηνή που η μητέρα βγάζει σιγά σιγά ένα ένα τα σκάγια που παραμορφώσαν το πρόσωπο της φίλης της μεγάλης κόρης. Η κοπέλα μαζί με την κόρη της βρέθηκαν σε μία διαδήλωση όπου δέχτηκε έναν πυροβολισμό από τον στρατό που ήθελε να επιβάλλει την τάξη. Η κόρη της, λοιπόν, την φέρνει στο σπίτι και η μητέρα δεν έχει άλλη επιλογή από το να της προσφέρει τις πρώτες βοήθειες. Η σκηνή που ακολουθεί είναι βασανιστικά αργή και η μουσική υπόκρουση με το θρηνητικό Ιρανικό τραγούδι σε συγκλονίζει. Η μητέρα δακρύζει, μοιάζει να λυγίζει. Κι όμως στο τέλος παραμένει αμετακίνητη. Η μόνη αφοσίωση της είναι η οικογένεια της και η ασφάλεια της. Στο τέλος, θα στραφεί ενάντια στον άνδρα της όχι όμως επειδή είναι μέρος ενός διεφθαρμένου συστήματος αλλά για να προστατεύσει την οικογένεια της.
Μέσα σε όλη την διάρκεια της ταινίας ο Ιμάν παραμένει ένα πιστός και ευσεβής μουσουλμάνος.
Και εδώ θα ήθελα να κάνω ένα τελικό σχόλιο. Δεν θα ήθελα έτσι απλά και με αφέλεια να πω ότι για όλα φταίει το Ισλάμ ή από την άλλη ότι ο Χριστιανισμός είναι αθώος και χωρίς σκοτεινές σελίδες στην ιστορία του. Όμως, ταυτόχρονα δεν μπορώ παρά να πω ότι όλα αυτά που μας κάνουν να αντιδρούμε σε αυτά που βλέπουμε στην ταινία έχουν ως πηγή και ρίζα χριστιανικά ιδεώδη και αξίες.
Ο ιστορικός Tom Holland στο βιβλίο του Dominion: How the Christian Revolution Remade the World (Κυριαρχία: Πώς η Χριστιανική Επανάσταση Ανασκεύασε τον Κόσμο) διατυπώνει την καλά τεκμηριωμένη υπόθεση ότι οι κεντρικές αξίες και προτεραιότητες του σύγχρονου, δυτικού, κοσμικού πολιτισμού προέρχονται από τον Χριστιανισμό. Με αυτό δεν λέμε ότι ο Δυτικός πολιτισμός είναι άψογος, ανώτερος και χωρίς προβλήματα. Όμως, όπως ο Glenn Schrivener υποστηρίζει, αξίες όπως η ισότητα, η ευσπλαχνία, η συγκατάθεση (σε ότι αφορά την σεξουαλική επαφή), ο διαφωτισμός, η επιστήμη, η ελευθερία και η πρόοδος, αυτό δηλαδή που είναι το “οξυγόνο που αναπνέουμε” (ο τίτλος του βιβλίου του είναι The Air we Breathe) έχουν ως ρίζα την χριστιανική ηθική.
Το καίριο ερώτημα, που θέτει ο Holland και αξίζει να σκεφτούμε καθώς διαχειριζόμαστε τον θυμό μας στο τέλος της ταινίας είναι το εξής:
Εάν οι αξίες του ανθρωπισμού που μας χαρακτηρίζει και μας κάνει να αντιδρούμε στον δεσποτισμό, μισογυνισμό και στην οπισθοδρομική κουλτούρα που βλέπουμε στην ταινία δεν πηγάζουν από τη λογική ή από την επιστήμη, αλλά από την επιρροή και την εξέλιξη του Χριστιανισμού – μια επιρροή που και στην Ευρώπη και στην Αμερική γίνεται ολοένα και πιο ασθεντική- τότε μήπως οι αξίες αυτές δεν είναι τίποτα περισσότερο από τη σκιά ενός πτώματος;(Dominion, σελ. 540)
